500-годдзе беларускай Бібліі. Свята, якое нельга ігнараваць500-летие беларуской Библии. Праздник, который нельзя игнорировать

6 жніўня 1517-га года ўраджэнец Полацку Францыск Скарына зрабіў тое, што цяпер назвалі б «неверагодным тэхналагічным стартапам». Ён пачаў друкаваць кнігі Бібліі на зразумелай старабеларускай мове, робячы адначасова культурную, інфармацыйную і духоўную рэвалюцыю. Каб зразумець подзвіг і наватарства Францыска, трэба хоць бы трохі паглыбіцца ў тую эпоху.

ПЕРАДГІСТОРЫЯ

У момант, калі Францыск зʼявіўся ў гэтым свеце, свет актыўна чакаў апакаліпсісу. У 1492-ім годзе па пэўных разліках багасловаў павінен быў наступіць Канец Свету. Ды і ўсё XV-е стагоддзе ў Еўропе адзначанае значным маральным падзеннем. «Эпоха Адраджэння» прыносіць не толькі наватарства ў галіне жывапісу і скульптуры, але і адыход ад хрысціянскіх каштоўнасцяў. Карупцыя, распуста, здрада, хлусня актыўна распаўсюджваюцца як у грамадстве, так і ў каталіцкай царкве. Мода на раскошны лад жыцця і прага асалоды становяцца галоўным трэндам на цэлае стагоддзе. Царква замест маральнага супрацьстаяння сама ледзь не ўзначальвае працэс разлажэння, імкнучыся ў першую чаргу зарабляць грошы і пашыраць свае ўладанні. Гандаль індульгенцыямі, купля чыноў у царкоўнай іерархіі, паборы і хцівасць дасталі ўсіх.

Будаўніцтва раскошнага сабора Святога Пятра толькі падсцёбнула абарот індульгенцыяў

У той час нават большасць шляхты была слаба знаёмая з тэкстам Бібліі, што ўжо казаць пра непісьменных сялян і асноўную масу гарадскога насельніцтва. Выклікана гэта было ў тым ліку вытворчымі асаблівасцямі, так як Біблія капіявалася метадам ручнога перапісвання, што займала шмат-шмат год. Захавалася перапіска паміж пісарам вялікага князя літоўскага Якубам і маскоўскім дойлідам Ярмолічам, якія жылі напрыканцы XV стагоддзя. Якуб прасіў свайго маскоўскага прыяцеля прыдбаць для яго Пасланьні апостала Паўла, той адказаў, што патрэбных кнігаў купіць гатовымі ён ня змог, і абяцаў замовіць іх у «дабрапісцаў». Калі нават вялікакняскі пісар адчуваў дэфіцыт кнігаў і шукаў іх за мяжой, то набыць Біблію шляхцічу ці гараджаніну было яшчэ цяжэй. Сучаснік Скарыны, каталіцкі кардынал Гозі, аднойчы сказаў: «Дазволіць народу чытаць Біблію – значыць даваць святыню сабакам і кідаць пэрлы перад свіннямі». Але тэхналогіі прыйшлі на дапамогу…

ДРУК

У 1453 годзе прадпрымальны немец Ёган Гутэнберг першым у Еўропе запусціў працэс кнігадрукавання, пачаўшы выдаваць Бібліі. Паступова яго навык і вопыт спыніў быць таямніцай і стаў пераймацца іншымі майстрамі. Аднак ім тут жа быў аказаны супраціў з боку кнігаперапісчыкаў і кніжных прадаўцоў, таму як яны баяліся канкурэнцыі. Кнігадрукары былі самымі перадавымі наватарамі таго часу, якія значна спрашчалі доступ да атрымання інфармацыі. Да прыкладу, за 2 з паловай гады працы скарынаўскай друкарні ў Празе выйшла звыш за 10 тысячаў кніг. Такую бібліятэку не змаглі б адолець 100 перапісчыкаў і за 10 гадоў. Гэта як Dial-up і сучасны шырокапалосны інтэрнэт у сотні мегабіт.

Дзякуючы Скарыну мы сталі першымі ва Усходняй Еўропе і другімі сярод славянскіх народаў (пасля Чэхіі), хто далучыўся да сусветнай інфармацыйнай рэвалюцыі.

ДУХОЎНАЕ НАВАТАРСТВА

Але распаўсюджванне Бібліі мела куды больш шырокія наступствы, чым проста развіццё кнігадрукавання. На той час Скарына быў не толькі тэхналагічным стартаперам, але і хрысціянскім. Бо ў тым жа годзе, праз 2 месяцы пасля пачатку дзейнасці палачаніна 31 кастрычніка 1517-га года Марцін Лютар прыбʼе да Замкавай царквы гораду Вітэнбергу свае 95 тэзісаў, якія сталі пачаткам Рэфармацыі. А таксама ў корані змянілі сусветную гісторыю.

Скарыну наўрад ці можна аднесці да класічных каталікоў ці праваслаўных. Палачанін сцвярджаў неабходнасць асабістых адносінаў чалавека з Богам, адмаўляў патрэбу ў «пасярэдніках» паміж Словам Божым і вернікам, акцэнтаваў увагу на вывучэнні Бібліі і неабходнасці жыць згодна са Словам Божым, «понеже не толіко докторове і люді вченыі в ніх разумеють, но всякій человек простый і посполітый, чтучы іх ілі слухаючы, можеть поразуметі, что ест потребно к душному спасенію его«.

Нягледзячы на ​​стрыманую, а часта і адкрыта варожую пазыцыю праваслаўнага духавенства, пераклады Скарыны шырока разышліся па ўсяму Вялікаму Княству, даючы магчымасць сотням і тысячам ліцвінаў зразумець Слова Божае. Скарына сваёю дзейнасцю падрыхтаваў змены ў свядомасці і характары мыслення сваіх суайчыннікаў, заклаў асновы ўздыму Рэфармацыі на Беларусі ў сярэдзіне XVI стагоддзя. Праз сто гадоў уніяцкі архімандрыт Сялява, звяртаючыся да праваслаўных, пісаў літаральна наступнае: «Перад уніяй (Берасцейскай 1596 г.) быў Скарына, ерэтык гусіт, для вас друкаваў у Празе кнігі па-руску». Дарэчы, гэта адзіная ўзгадка ў дакумантах той эпохі пра веравызнанне Скарыны.

ГРАМАДСКІ ЎЗДЫМ

Пасля дзейнасці Скарыны друкарні сталі адчыняцца па ўсёй тэрыторыі ВКЛ: Брэст (Мікалай Радзівіл Чорны), Нясвіж (Сымон Будны), Вільня, Лоск, Бялынічы, Любча, Ашмяны. Імкненне вывучыць Біблію падсцёбвала людзей да атрымання адукацыі, пашырэння пісьменнасці, спрыяла развіццю тэхналогіяў, перагляду нормаў права. Усё XVI-ае стагоддзе працятае актыўным заканатворчым і палітычна бурлівым жыццём. Выдаюцца Статуты ВКЛ, прымаецца першы ў свеце закон аб роўнасці веры, зʼяўляюцца «Генрыхавы артыкулы». Наша Радзіма па ўзроўні свабоды і прагрэсу абыходзіць большасць краін Еўропы, дзе палалі жорсткія паміж канфесійныя войны і звады.

Статут ВКЛ

Так што 500-годдзе беларускай Бібліі, якое Беларусь адзначае ў гэтым годзе 6 жніўня, гэта куды больш, чым проста дата, звязаная з кнігадрукаваннем. Спадзяемся, што ў Беларусі будучыні гэта дата стане нацыянальным святам.6 августа 1517-го года уроженец Полоцка Франциск Скорина сделал то, что сейчас назвали бы «невероятным технологическим стартапом». Он начал печатать книги Библии на понятном старобеларуском языке, делая одновременно культурную, информационную и духовную революцию. Чтобы понять подвиг и новаторство Франциска, надо хотя бы немного погрузиться в ту эпоху.

ПРЕДЫСТОРИЯ

В момент, когда Франциск появился в этом мире, мир активно ждал апокалипсиса. В 1492-ом году по определённым расчётам богословов должен был наступить Конец Света. Да и весь XV-ый век в Европе ознаменован значительным моральным падением. «Эпоха Возрождения» приносит не только новаторство в области живописи и скульптуры, но и отход от христианских ценностей. Коррупция, разврат, предательство, ложь активно распространяются как в обществе, так и в католической церкви. Мода на роскошный образ жизни и жажда наслаждений становятся главным трендом на целое столетие. Церковь вместо морального противостояния сама чуть ли не возглавляет процесс разложения, стремясь в первую очередь зарабатывать деньги и расширять свои владения. Торговля индульгенциями, покупка чинов в церковной иерархии, поборы и стяжательство достали всех.

Строительства роскошного собора Святого Петра только подхлестнуло оборот индульгенций

В то время даже большинство знати была слабо знакома с текстом Библии, что уж говорить про безграмотных крестьян и основную массу городского населения.  Вызвано это было в том числе производственными особенностями, так как Библия копировалась методом ручного переписывания, которое занимало долгие-долгие годы. Сохранилась переписка между писарем великого князя литовского Якубом и московским зодчим Ермоличем, жившими в конце XV века. Якуб просил своего московского друга приобрести для него Послания апостола Павла, тот ответил, что необходимые книги купить готовыми он не смог и обещал заказать их у «доброписцев«. Если даже великокняжеский писарь ощущал нехватку книг и искал их за границей, то приобрести Библию шляхтичу или горожанину было ещё труднее. Современник Скорины, католический кардинал Гозий, однажды сказал: «Позволить народу читать Библию — значит дать святыню псам и метать жемчуг перед свиньями». Но технологии пришли на помощь…

ПЕЧАТЬ

В 1453 году предприимчивый немец Иоганн Гутенберг первым в Европе запустил процесс книгопечатания, начав издавать Библии. Постепенно его навык и опыт прекратил быть тайной и стал перениматься другими мастерами. Однако им тут же было оказано сопротивление со стороны книгопереписчиков и книжных продавцов, так как они опасались конкуренции. Книгопечатники были самыми передовыми новаторами того времени, которые значительно удешевляли и упрощали доступ к получению информации. К примеру, за 2 с половиной года работы скориновской типографии в Праге вышло более 10 тысяч книг. Такую библиотеку не смогли бы осилить 100 переписчиков и за 10 лет. Это как Dial-up и современный широкополосный интернет в сотни мегабит.

Благодаря Скорине мы стали первыми в Восточной Европе и вторыми среди славянских народов (после Чехии), кто приобщился к всемирной информационной революции.

ДУХОВНОЕ НОВАТОРСТВО

Но распространение Библии имело куда более широкие последствия, чем просто развитие книгопечатания. На то время Скорина был не только технологическим стартапером, но и христианским. Ведь в том же году, спустя 2 месяца после начала деятельности полочанина 31 октября 1517-го года Мартин Лютер прибьёт к Замковой церкви города Виттенберга свои 95 тезисов, которые стали началом Реформации. А также в корне изменили мировую историю.

Скорину вряд ли можно отнести к классическим католикам или православным. Полочанин указывал на необходимость личных отношений человека с Богом, отрицал нужду в «посредниках» между Словом Божьим и верующим, акцентировал внимание на изучении Библии и на жизни по Слову Божьему, «понеже не толіко докторове і люді вченыі в ніх разумеють, но всякій человек простый і посполітый, чтучы іх ілі слухаючы, можеть поразуметі, что ест потребно к душному спасенію его«.

Несмотря на сдержанную, а зачастую и открыто враждебную позицию православного духовенства, переводы Скорины широко разошлись по всему Великому Княжеству, давая возможность сотням и тысячам литвинов понять Слово Божье. Скорина своей деятельностью подготовил изменения в сознании и способе мышления своих соотечественников, заложил основания подъёма Реформации в Беларуси в середине XVI века. Через сто лет униатский архимандрит А.Селява, обращаясь к православным, писал буквально следующее: «Перед унией (Брестской 1596 г.) был Скорина, еретик гусит, для вас печатавший в Праге книги по-руски«. Кстати, это единственное упоминание в документах той эпохи о вероисповедании Скорины.

ОБЩЕСТВЕННЫЙ ПОДЪЁМ

После деятельности Скорины типографии стали открываться по всей территории ВКЛ: Брест (Николай Радзивил Чёрный), Несвиж (Сымон Будный), Вильно, Лоск Белыничи, Любча, Ошмяны. Стремление изучить Библию подстёгивало людей к получению образования, распространению грамотности, развитию технологий, пересмотрам норм права. Весь XVI-ый век пронизан активной законотворческой и политически бурлящей жизнью.  Издаются Статуты ВКЛ, принимается первый в мире закон о равенстве веры, появляются «Генриховы Артикулы».  Наша Родина по уровню свободы и прогресса обходит большинство стран Европы, где пылали жестокие межконфессиональные войны и распри.

Статут ВКЛ

Так что 500-летие беларуской Библии, которое Беларусь отмечает в этом году 6 августа, это куда больше, чем просто дата, связанная с книгопечатанием. Надеемся, что в Беларуси будущего это дата станет национальным праздником.