86 лет назад в Борисове нельзя было спокойно пройтись по городу. Возле каждой хлебной лавки стояли патрули, улицы массово патрулировали чекисты и милиция. Волнения охватили даже местных военных, которые были крайне недовольны поведением Советов. А причиной тому всё массовый голод, который заставил борисовчан выйти на улицы.
Предыстория.
Военные катаклизмы начала 20 века довели Беларусь до бедствия и нищеты. Всего только за 5 лет с 1916 по 1921 годы наша страна успела стать полем битвы для русских, немцев и поляков. Война сопровождалась массовой принудительной мобилизацией населения, грабежами и уничтожением деревень и городов, а также целыми потоками беженцев, которые бросали свои дома и убегали в Россию от линии фронта.
По подсчетам в Россию за годы Первой мировой войны выехало около 2 млн беларуских беженцев
В самой России экономическая ситуация была ничуть не лучше. Гражданская война 1918 — 1921 годов и политика «военного коммунизма» привели к массовому голоду, который в целом длился с 1920 по 1923 год (пиковые годы 1921-1922) и унес около 5 млн жизней.
Чтобы хоть как-то исправить ситуацию, в 1921 году большевики, окончательно укрепившись у власти в России, решили ввести НЭП, новую экономическую политику. НЭП не был чем-то инновационным или прогрессивным, «новизна» этой политики состояла в том, чтобы позволить крестьянам обрабатывать землю, использовать наемный труд и продавать излишки продуктов. Разумеется, весь этот буржуазный капитализм рассматривался Сталиным всего только как временная мера. За 8 лет экономическое положение в деревне и городе выровнялось, и советские власти решили вернуться на путь построения коммунизма.
Агитационный плакат конца 20-тых годов.
С 1929 года началась политика индустриализации и коллективизации — в городах стали строить крупные предприятия тяжелой промышленности, а крестьян насильно сгонять в колхозы, где они ничего не получали за свою работу. При этом зерно из колхозов изымалось и шло на экспорт, вырученные деньги тратились на покупку технологий, специалистов и целых заводов у стран Запада и США — именно так делалась знаменитая сталинская индустриализация. В 1931 году за границу было продано рекордное количество зерна — более 50 млн центнеров. При том, что в самом СССР начался массовый голод.
Забирая весь хлеб под чистую, власти обрекали крестьян на голодную смерть. Люди как могли прятали зерно, но это не помогало. На фото работники ОГПУ извлекают из ямы спрятанное зерно, 1932 год.
Неудивительно, что такая экономическая политика моментально отразилась на благополучии людей. Уже в 1929 году в СССР возвращается продовольственный кризис. Снова вводятся карточки на покупку хлеба, мяса, сахара, крупы, масла, рыбы — основные продукты питания просто так не достать в магазине. К тому же нормы потребления по этих карточкам строго ограничены и постоянно сокращались. В 1932-1933 году по всему СССР начался страшный массовый голод. В Украине голод 1932-1933 годов получил название Голодомор и в 2006 году был признан актом геноцида украинского народа.
Борисовский хлебный бунт
Массовый голод 1932-1933 годов затронул также Беларусь. Эта тема до сих пор одна из самых замалчиваемых и малоизученных в беларуской истории. Не все архивы, касающиеся 30-тых годов, рассекречены, а многие — утеряны. Один из эпизодов, который свидетельствует про голод в Беларуси, установлен более-менее точно. Это события 7-9 апреля 1932 года в Борисове, которые получили название Борисовский голодный бунт.
Стихийное выступление борисовчан началось из-за очередного сокращения нормы выдаваемого хлеба и, главным образом, еще потому что с государственного обеспечения сняли детей. В 1932 году рабочие в среднем получали в день от 300 до 600 грамм хлеба, а их жены 200-300 грамм. Мяса было еще меньше — от 0, 4 кг до 2 кг на месяц, причем выдавалось оно только рабочим, их женам и детям мясо не полагалось вообще. И вот представьте, что 25 марта компартия Беларуси принимает решение еще урезать нормы выдаваемых продуктов, снять с обеспечения порядка 140 тыс человек и главное — детей. Теперь дети не получали не только мяса, но и хлеба. Еды не хватало, зато в газетных сводках и партсобраниях рапортовали об успехах советской экономики.
Карточка на хлеб 1932 года
Распоряжение про сокращение продовольственных пайков пришло в Борисов 4 апреля. Местная власть поручила провести агитационно-разъяснительную работу на заводах и объявить про снижение нормы выдаваемого хлеба. По новым урезанным стандартам еду собирались отпускать с 6 апреля.
Никто не ожидал, что 7 апреля в Борисове начнется настоящий хлебный бунт. Толпа, состоящая в основном из женщин, заблокировала магазин и расхватала хлеб прямо с прилавков, также люди остановили и ограбили две повозки, на которых хлеб везли на продажу. В толпе раздавались антисоветские выкрики: “Бей всех советских бл..дей”.
На подавление стихийного восстания была брошена милиция, но особого рвения она не проявила. Так, например, милиционер Прадед, когда ему предложили не допускать расхватывания хлеба, заявил, что разгонять толпу не будет, потому что «сам голоден». Все же в течение дня были арестованы некоторые самые активные участники бунта.
Так выглядели советские очереди за хлебом
Партийная верхушка оказалась совершенно неподготовленной к такому сценарию. Испугавшись внезапного волнения, многие местные чиновники в этот день просто не вышли на работу или сбежали с рабочих мест. Борисовчане стали говорить, что власти в городе нет.
Чтобы предотвратить дальнейшее волнение 8 апреля, хлеб заранее развезли по магазинам ночью. Но с утра 8 апреля у лавок снова собрались толпы женщин, многие рабочие в этот день не вышли на заводы, а присоединились к протестующим. Самых активных арестовала милиция, а толпа требовала их освобождения. Люди кричали: «Голодные просят хлеба, а вы их сажаете!»
Участники бунта обращались к военным за помощью. В Борисове размещались 4-ый стрелковый и 7-ой конно-артиллерийский полки, и жители города верили, что Красная Армия защитит их от голода и произвола. Женщины обращались к штабу 7-ого артполка, кричали: «Защищайте рабочих, им не дают хлеба, сажают в тюрьму!» А днём на улицах Борисова появилась толпа детей, они шли в сторону казарм 4-того пехотного полка и скандировали: «Дайте хлеба и возможность учиться!»
Последствия детского голода
В итоге власти Борисова пошли на попятную. Вечером 8 апреля на общих собраниях на заводах было объявлено, что дети будут восстановлены в снабжении. На каждого ребенка ежедневно будут выдавать 200 грамм хлеба. Мяса им по-прежнему не полагалось.
На следующий день 9 апреля выступления продолжились, но в меньших масштабах, возле хлебных лавок был выставлен патруль, который предотвратил несколько новых попыток хищения.
В целом на этом Борисовский хлебный бунт закончился. В ночь с 9 на 10 апреля ГПУ арестовало 54 человека, в том числе 3 детей. Судьба всех не известна, но многие получили до 3-ех лет ссылки.
Чекисты не дремлют
Из архивных документов видно, что в контексте бунта в Борисове чекистов особенно интересовали настроения рабочих и военных. В архивах сохранились докладные записки ОГПУ, которые шли на самый верх главе БССР Николаю Гикало. Кто бы что ни сказал в коллективе на заводе или в казарме — все слова в точности и с фамилией попадали в донесения. И судя по этим кляузам, рабочие и военные в основном были на стороне протестующих и высказывали недовольство властью. Причем это были не только беспартийные или несознательные элементы, а вполне себе «свои» коммунисты. Вот несколько заметок из доносов чекистов:
«Работница завода им. Домбаля Костюкова по поводу сокращения нормы хлебного пайка говорила: «Скоро людей доведут до разбоя, крадут поневоле, потому что нечего есть, с голоду не то что красть, но скоро начнут друг друга бить и резать».
Сталин в сопровождении сотрудника ОГПУ. Чекисты при Сталине отыгрывали особую роль. Они выполняли функции и внутренней разведки, и органов следствия, и репрессивной машины.
«…младшие командиры: Голубь, рабочий, б/п, и Дятлов, середняк, б/п, придя в казарму роты к мл.командиру Савицкому, с восхищением рассказывали о стычке толпы с милицией и расхвате хлеба. Отдельком Савицкий на это им ответил: «По мне пускай и нам не дадут хлеба, мы скорее разбрелись бы по домам и стали бы разбирать скот из колхозов». Отдельком роты младших командиров Борисенок также не скрывал своих настроений перед казармой: «Мы скоро подохнем с голоду и только морочим свою голову тем, что выполняем пятилетку в четыре года. Рабочие уже дерутся с милицией за хлеб, нам скоро также не дадут хлеба. Я сегодня был у знакомого рабочего и он сказал, что, «если будет так продолжаться, мы сразу делаем забастовку, голодному работать нельзя, пусть что хотят с нами делают«. — Чекистская ремарка после этой цитаты весьма многозначительна: «Присутствующие другие командиры поддержали Борисенка».
Приведены также слова солдата Иванова, из бедняков: «Если рабочим не дадут хлеба, то они выступят и против Советской власти, да я и сам не был бы лучше в этом случае».
Голодом и нехваткой продовольствия были недовольны также партийные деятели и начальники на самых высоких местах. Например, заведующий ново-борисовской хлебной лавкой ЦРК N 23, член компартии Беларуси Григорий Шлома, «спокойно наблюдал за тем, как жена его участвовала в расхищении хлеба». А председатель Борисовского ЦРК (центрального районного комитета) Розин, заявивил, что «и для него непонятно, почему нет хлеба, так как в центральных газетах ясно сказано, что зерновая проблема в основном разрешена».
С этим всем протестным настроением, которое проникло даже в правящие коммунистические круги борисовской власти, надо было что-то делать.
Разбор полётов
Изучив все донесения из Борисова, в Минске 14 апреля 1932 власти БССР принимают постановление по поводу этих событий.
Причиной народного недовольства назвали недостаточную работу с населением. Мол, партийное руководство в Борисове не объяснило популярно людям целесообразность и пользу от урезания пайков. К тому же нерадивые борисовские коммунисты не вели достаточную работу по искоренению враждебно-кулацкого элемента. А этот антисовецкий вражеский элемент тем временем воспользовался временными трудностями советской власти и начал настраивать простых рабочих людей на бунт.
Главным виновным в беспорядках был назван секретарь Борисовского РК (районного комитета) Томашевский, которого за «допущенные грубые политические ошибки» освободили от работы. Порицание получили также «неудовлетворительно работавшие» и «растерявшиеся» комсомол и милиция, «засоренная кулацко-вражеским элементом». А вот похвалы удостоились как всегда шпионившие и писавшие доносы чекисты, которые предоставили «… ценный материал для освещения классово-враждебной сущности происшедших событий».
В завершение этого неприятного эпизода в Борисове, который портил видимую картину всеобщего советского благосостояния, из Минска во все районы были разосланы абсолютно секретные оповещения с кратким описанием инцидента. Это было сделано, чтобы «на уроках Борисова … повысить большевисткую бдительность партийной организации к вылазкам классового врага». После ознакомления письма было необходимо вернуть в Минск в секретный отдел архива компартии Беларуси.
И это всё?
Тема голода в Беларуси в 30-тые годы в целом была и остается табуированной в нашей истории. Она до сих пор плохо изучена. Многие архивы, касающиеся 30-тых годов в Беларуси были потеряны или уничтожены. Архивы, хранящиеся в КГБ, до сих пор засекречены. Кто знает, какие еще документы скрываются там?
Кандидат исторических наук и доцент Игорь Кузнецов утверждает, что голод в Беларуси в 30-тые годы был и это не подлежит сомнению. Но о реальных масштабах и количестве жертв судить очень сложно.
Автор — Виктория Пальчис
Поддержать проект86 гадоў таму ў Барысаве нельга было спакойна прайсціся па горадзе. Каля кожнай хлебнай крамы стаялі патрулі, вуліцы масава патрулявалі чэкісты і міліцыя. Хваляванні ахапілі нават мясцовых вайскоўцаў, якія былі вельмі незадаволеныя паводзінамі Саветаў. А прычынай таму стаўся масавы голад, які прымусіў барысаўчан выйсці на вуліцы.
Перадгісторыя.
Ваенныя катаклізмы пачатку 20 стагоддзя давялі Беларусь да бядоты і галечы. Усяго толькі за 5 гадоў з 1916 па 1921 гады наша краіна паспела стаць полем бітвы для рускіх, немцаў і палякаў. Вайна суправаджалася масавай прымусовай мабілізацыяй насельніцтва, рабаваннямі і знішчэннем вёсак і гарадоў, а таксама цэлымі патокамі бежанцаў, якія кідалі свае дамы і ўцякалі ў Расею падалей ад лініі фронту.
Па падліках, у Расею за гады Першай сусветнай вайны выехала каля 2 млн беларускіх бежанцаў
У самой Расеі эканамічная сітуацыя была ня лепш. Грамадзянская вайна 1918 — 1921 гадоў і палітыка «ваеннага камунізму» прывялі да масавага голаду, які, ўвогуле, доўжыўся з 1920 па 1923 год (пікавыя гады 1921-1922) і забраў каля 5 млн жыццяў.
Каб хоць неяк выправіць сітуацыю, у 1921-м бальшавікі, канчаткова умацаваўшыся ва ўладзе ў Расіі, вырашылі ўвесці НЭП, новую эканамічную палітыку. НЭП ня быў чымсьці інавацыйным або прагрэсіўным, «навізна» гэтай палітыкі складалася ў тым, каб дазволіць сялянам апрацоўваць зямлю, выкарыстоўваць наёмную працу і прадаваць лішкі прадуктаў. Зразумела, увесь гэты буржуазны капіталізм разглядаўся Сталіным ўсяго толькі як часовая мера. За 8 гадоў эканамічнае становішча ў вёсцы і горадзе выраўнялася, і савецкія ўлады вырашылі вярнуцца на шлях пабудовы камунізму.
Агітацыйны плакат канца 20-х гадоў.
З 1929-га года пачалася палітыка індустрыялізацыі і калектывізацыі — у гарадах сталі будаваць буйныя прадпрыемствы цяжкай прамысловасці, а сялян сілком зганяць у калгасы, дзе яны нічога не атрымлівалі за сваю працу. Пры гэтым збожжа з калгасаў адбіралася і адпраўлялася на экспарт, атрыманыя грошы траціліся на набыццё тэхналогій, спецыялістаў і цэлых заводаў у краін Захаду і ЗША — менавіта так рабілася знакамітая сталінская індустрыялізацыя. У 1931 годзе за мяжу была прададзена рэкордная колькасць збожжа — больш за 50 млн цэнтнераў. Пры тым, што ў самым СССР пачаўся масавы голад.
Забіраючы ўвесь хлеб пад чыстую, улады выракалі сялян на галодную смерць. Людзі як маглі хавалі зерне, але гэта не дапамагала. На фота працаўнікі АДПУ дастаюць з ямы схаванае зерне, 1932 год.
Нядзіўна, што такая эканамічная палітыка маментальна адбілася на дабрабыце людзей. Ужо ў 1929 годзе ў СССР вяртаецца харчовы крызіс. Зноў ўводзяцца карткі на куплю хлеба, мяса, цукру, крупы, масла, рыбы — асноўныя прадукты харчавання было наўпрост не дастаць у краме. Да таго ж нормы спажывання па гэтых картках былі строга абмежаваныя і пастаянна скарачаліся. У 1932-1933 годзе па ўсім СССР пачаўся страшны масавы голад. Ва Украіне голад 1932-1933 гадоў атрымаў назву Галадамор і ў 2006 годзе быў прызнаны актам генацыду ўкраінскага народа.
Барысаўскі хлебны бунт
Масавы голад 1932-1933 гадоў закрануў таксама Беларусь. Дадзеная тэма ў нашай гісторыі да гэтага часу замоўчваецца і мала даследуецца. Не ўсе архівы, якія тычацца 30-х гадоў, рассакрэчаныя, а шмат якія проста згубленыя. Адзін з эпізодаў, які сведчыць пра голад у Беларусі, устаноўлены больш-менш дакладна. Гэта падзеі 7-9 красавіка 1932 года ў Барысаве, якія атрымалі назву Барысаўскі галодны бунт.
Стыхійны выступ барысаўчан пачаўся з-за чарговага скарачэння нормы выдачы хлеба і, галоўным чынам, яшчэ таму што з дзяржаўнага забеспячэння знялі дзяцей. У 1932 годзе працоўныя ў сярэднім атрымлівалі ў дзень ад 300 да 600 грам хлеба, а іх жонкі 200-300 грам. Мяса было яшчэ менш — ад 0, 4 кг да 2 кг на месяц, прычым выдавалася яно толькі рабочым, іх жонкам і дзецям мяса не прызначалася наогул. І вось уявіце, што 25 сакавіка кампартыя Беларусі прымае рашэнне дадаткова зрэзаць нормы выдачы прадуктаў, зняць з забеспячэння прыкладна 140 тыс чалавек і галоўнае — дзяцей. Зараз дзеці не атрымлівалі не толькі мяса, але і хлеба. Ежы не хапала, затое ў газетах і на партсходах рапартавалі аб поспехах савецкай эканомікі.
Картка на хлеб 1932 года
Загад аб скарачэнні харчовых нормаў прыйшоў у Барысаў 4 красавіка. Мясцовая ўлада даручыла правесці агітацыйна-тлумачальную працу на заводах і аб’явіць пра зніжэнне нормы выдачы хлеба. Па новых скарочаных стандартах ежу збіраліся адпускаць з 6 красавіка.
Ніхто не чакаў, што 7 красавіка ў Барысаве пачнецца сапраўдны хлебны бунт. Натоўп, які складаўся ў асноўным з жанчын, заблакаваў краму і расхапаў хлеб наўпрост з прылаўкаў, таксама людзі спынілі і абрабавалі дзьве падводы, на якіх хлеб везлі на продаж. У натоўпе раздаваліся антысавецкія выкрыкі: «Бі ўсіх савецкіх бл..дзей».
На падаўленне стыхійнага паўстання была накіравана міліцыя, але асаблівай стараннасці яна не праявіла. Так, напрыклад, міліцыянт Прадзед, калі яму прапанавалі не дапускаць раскрадання хлеба, заявіў, што разганяць натоўп не будзе, таму што «сам галодны». Усё ж, на працягу дня былі арыштаваныя некаторыя самыя актыўныя ўдзельнікі бунту.
Чарга па хлеб
Партыйная вярхушка апынулася цалкам непадрыхтаванай да такога сцэнару. Спалохаўшыся нечаканага хвалявання, многія мясцовыя чыноўнікі ў гэты дзень проста не выйшлі на працу або збеглі з працоўных месцаў. Барысаўчане сталі казаць, што ўлады ў горадзе няма.
Каб прадухіліць наступныя хваляванні 8 красавіка, хлеб загадзя развезлі па крамах ноччу. Але з раніцы 8 красавіка ля лавак зноў сабраліся натоўпы жанчын, многія працоўныя ў гэты дзень не выйшлі на заводы, а далучыліся да пратэстоўцаў. Самых актыўных арыштавала міліцыя, а натоўп патрабаваў іх вызвалення. Людзі крычалі: «Галодныя просяць хлеба, а вы іх саджаеце!»
Удзельнікі бунту звярталіся да ваенных па дапамогу. У Барысаве размяшчаліся 4-ы стралковы полк і 7-ы конна-артылерыйскі полк, і жыхары горада верылі, што Чырвоная Армія абароніць іх ад голаду і несправядлівасці. Жанчыны звярталіся да штаба 7-га артпалка, крычалі: «Абараняйце рабочых, ім не даюць хлеба, садзяць у турму!» А днём на вуліцах Барысава з’явіўся натоўп дзяцей, яны ішлі ў бок казармаў 4-га пяхотнага палка і скандавалі: «Дайце хлеба і магчымасць вучыцца!».
Наступствы дзіцячага голаду
У выніку ўлады Барысава былі вымушаны адступіць. Увечары 8 красавіка на агульных сходах на заводах было абвешчана, што дзяцей адновяць ў забеспячэнні. На кожнае дзіця штодня будуць выдаваць 200 грам хлеба. Мяса ім па-ранейшаму не належыла.
На наступны дзень 9 красавіка выступы працягваліся, але ў меншых маштабах, каля хлебных крамаў быў выстаўлены патруль, які прадухіліў некалькі новых спробаў крадзяжу.
У цэлым, на гэтым Барысаўскі хлебны бунт скончыўся. У ноч з 9 на 10 красавіка ГПУ арыштавала 54 чалавекі, у тым ліку 3-х дзяцей. Лёс іх невядомы, але многія атрымалі да 3-х гадоў высылкі.
Чэкісты не дрэмлюць
З архіўных дакументаў бачна, што ў кантэксце бунту ў Барысаве, чэкістаў асабліва цікавілі настроі рабочых і вайскоўцаў. У архівах захаваліся дакладныя запіскі АДПУ, якія ішлі на самы верх старшыні БССР Мікалаю Гікала. Хто б што ні сказаў у калектыве, на заводзе ці ў казарме — ўсе словы ў дакладнасці і з прозвішчамі траплялі ў данясенні. І, мяркуючы па гэтых паклёпах, рабочыя і вайскоўцы ў асноўным былі на баку пратэстуючых і выказвалі незадаволенасць уладай. Прычым, гэта былі не толькі беспартыйныя або несвядомыя элементы, а цалкам сабе «свае» камуністы. Вось некалькі нататак з даносаў чэкістаў:
«Работніца завода ім. Домбаля Касцюкова з нагоды скарачэння нормы хлебнай нормы казала: «Хутка людзей давядуць да разбою, крадуць не па сваёй волі, таму што няма чаго есьці, з голаду не тое што красці, але хутка пачнуць адзін аднаго біць і рэзаць».
Сталін у суправаджэнні супрацоўніка АДПУ. Чэкісты пры Сталіне адыгрывалі асаблівую ролю. Яны выконвалі функцыі і ўнутранай выведкі, і органаў следства, і рэпрэсіўнай машыны.
«… малодшыя камандзіры: Голуб, рабочы, б / п, і Дзятлаў, серадняк, б / п, прыйшоўшы ў казарму роты да мал.камандзіра Савіцкага, з захапленнем расказвалі пра сутычкі натоўпу з міліцыяй і крадзеж хлеба. Камандзір Савіцкі на гэта ім адказаў: «Па мне няхай і нам не дадуць хлеба, мы хутчэй разбрыліся б па хатах і сталі б разбіраць быдла з калгасаў». Камандзір роты малодшых камандзіраў Барысёнак таксама не хаваў сваіх настрояў перад казармай: «Мы хутка здохнем з голаду і толькі дурым сваю галаву тым, што выконваем пяцігодку ў чатыры гады. Рабочыя ўжо б’юцца з міліцыяй за хлеб, нам хутка таксама не дадуць хлеба. Я сёння быў у знаёмага працоўнага і ён сказаў, што, «калі будзе так працягвацца, мы адразу робім страйк, галоднаму працаваць нельга, хай што хочуць з намі робяць» — Чэкісцкая рэмарка пасля гэтай цытаты вельмі шматзначная: «Прысутныя іншыя камандзіры падтрымалі Барысёнка».
Прыкладаюцца таксама словы жаўнера Іванова, з беднякоў: «Калі рабочым не дадуць хлеба, то яны выступяць і супраць Савецкай улады, ды я і сам не быў бы лепш у гэтым выпадку».
Голадам і недахопам харчавання былі незадаволеныя таксама партыйныя дзеячы і начальнікі на самых высокіх месцах. Напрыклад, загадчык нова-барысаўскай хлебнай крамы ЦРК N 23, член кампартыі Беларусі Рыгор Шлома «спакойна назіраў за тым, як жонка яго ўдзельнічала ў раскраданні хлеба». А старшыня Барысаўскага ЦРК (цэнтральнага раённага камітэта) Розін заявіў, што «і для яго незразумела, чаму няма хлеба, таму што ў цэнтральных газетах ясна сказана, што збожжавая праблема ў асноўным вырашана».
З гэтым усім пратэстным настроем, які пранік нават у кіруючыя камуністычныя колы барысаўскай ўлады, трэба было нешта рабіць.
Разбор палётаў
Вывучыўшы ўсе данясенні з Барысава, у Мінску 14 красавіка 1932-га ўлады БССР прымаюць пастанову наконт гэтых падзей.
Прычынай народнай незадаволенасці назвалі недастатковую працу з насельніцтвам. Маўляў, партыйнае кіраўніцтва ў Барысаве папулярна не патлумачыла людзям мэтазгоднасць і карысць ад ўразання нормаў. Да таго ж нядбайныя барысаўскія камуністы не вялі дастатковую працу па выкараненні варожа-кулацкага элемента. А гэты антысавецкі варожы элемент, тым часам, скарыстаўся часовымі цяжкасцямі савецкай улады і пачаў нацкоўваць простых рабочых людзей на бунт.
Галоўным вінаватым у беспарадках быў названы сакратар Барысаўскага РК (раённага камітэта) Тамашэўскі, якога за «дапушчаныя грубыя палітычныя памылкі» вызвалілі ад працы. Асуджэнне атрымалі таксама камсамол, які «працаваў незадавальняюча» , таксама міліцыя, што «разгубілася» і была «засмечаная кулацка-варожым элементам». А пахвалілі як раз чэкістаў, якія пісалі даносы і шпіёнілі, а таксама прадставілі «… каштоўны матэрыял для асвятлення класава-варожай сутнасці падзеяў, што адбыліся».
У завяршэнне гэтага непрыемнага эпізоду ў Барысаве, які псаваў бачную карціну ўсеагульнага савецкага дабрабыту, з Мінска ва ўсе раёны былі разасланыя абсалютна сакрэтныя апавяшчэнні з кароткім апісаннем інцыдэнту. Гэта было зроблена, каб «на прыкладзе Барысава … павысіць бальшэвісцкую пільнасць партыйнай арганізацыі да нападаў класавага ворага». Пасля азнаямлення лісты было неабходна вярнуць у Мінск у сакрэтны аддзел архіва кампартыі Беларусі.
І гэта ўсё?
Тэма голаду ў Беларусі ў 30-я гады, ў цэлым, была і застаецца табуяванай ў нашай гісторыі. Яна да гэтага часу кепска вывучана. Многія архівы, якія тычацца 30-х гадоў у Беларусі былі страчаны або знішчаны. Архівы, якія захоўваюцца ў КДБ, да гэтага часу засакрэчаныя. Хто ведае, якія яшчэ дакументы хаваюцца там?
Кандыдат гістарычных навук і дацэнт Ігар Кузняцоў сцвярджае, што голад у Беларусі ў 30-я гады быў і гэта не падлягае сумневу. Але пра рэальныя маштабы і колькасці ахвяр судзіць вельмі складана.
Аўтар — Вікторыя Пальчыс
Записи
— Финансовый отчёт по Дню Воли 2019 и БНР101! — Угроза Кремля, разгул шляхты, проблемы с законом - о чем писали «политологи» ВКЛ — Люблинская уния. Как создавалось «Союзное государство» Беларуси и... Польши — 7 часов, 70 согнанных военных и голосование по указке - как большевики провозгласили ССРБ — Что мы делали в 2018 году?