Нацыяналізм у законе: культура, знешняя палітыка, «беларуская карта».Национализм в законе: культура, внешняя политика, карта беларуса

Падпяваючы дзяржаўнай прапагандзе, шматлікія «прагрэсіўныя лібэралы» сцвярджаюць, што нацыяналізм застаўся ў далёкім мінулым. Заняпад нацыянальнай культуры іх зусім не палохае, а ў якасці прыкладу прынята прыводзіць Швейцарыю — там жа чатыры дзяржаўныя мовы ніколькі не пагражаюць незалежнасці краіны і не перашкаджаюць швейцарцам заставацца швейцарцамі! Але не трэба быць з двума віхрамі, каб зразумець: з канфедэрацыяй чатырох народаў, якая налічвае не адно стагоддзе і гістарычна якая не ўваходзіць ні ў якія ваенна-палітычныя блокі, у нашай краіны мала агульнага.

Беларусь — дзяржава, створаная ў пачатку ХХ стагоддзя беларускай нацыяй на сваёй этнічнай тэрыторыі. Яна стаіць у шэрагу тыповых еўрапейскіх нацыянальных дзяржаваў, такіх як Польшча, Іспанія, Італія і г.д. Для такіх дзяржаў характэрны асаблівы статус тытульнай нацыі і дзяржаўны клопат пра нацыянальную мову. Вядома, палітычныя правы даюцца ўсім жыхарам краіны, для чаго прадугледжаны інстытут грамадзянства. Але яго аўтаматычнае атрыманне сканструявана такім чынам, каб пад яго падпадала аўтахтоннае насельніцтва, гэта значыць тытульная нацыя краіны і нацыянальныя меншасці, якія гістарычна ў ёй пражываюць і інтэграваныя ў дамінуючую нацыянальную культуру. Для прадухілення «каланізацыі» сваёй тэрыторыі некаторыя краіны (напрыклад, Латвія і Эстонія) усталёўваюць найбольш выгадную для пераважнага этнасу дату адліку. Прыём у грамадзянства людзей «з боку» ажыццяўляецца ў індывідуальным парадку асабіста Прэзідэнтам і ўскладнены выкананнем шэрагу ўмоў, выкананне якіх не гарантуе атрыманне пашпарта — як правіла, адмова нічым не абгрунтоўваецца і не можа быць абскарджана. Такім чынам, інстытут грамадзянства — не што іншае, як закамуфляваны, мяккі варыянт этнічнага нацыяналізму.

КУЛЬТУРА

Самае цікавае, што асаблівае становішча беларускай нацыі і мовы, нават нягледзячы на ​​працяглую антынацыянальную палітыку ўладаў, можна знайсці і ў дзеючым заканадаўстве Беларусі. Пачнем з мовы. Здаецца, што рускі з беларускiм у нас даўно фармальна ўраўнавалі раз і назаўжды. Але асобныя нормы кажуць пра адваротнае. Напрыклад, згодна з артыкулам 17 Закона «Аб назвах геаграфічных аб’ектаў» такія назвы прысвойваюцца толькі на беларускай мове, а на рускую толькі транслітэруюцца. Ці вось артыкул 142 Кодэкса аб культуры абавязвае весці рэестр кніжных помнікаў толькі на беларускай. Наогул увесь Кодэкс аб культуры працяты беларускім нацыяналізмам. Мала таго, што ён напісаны па-беларуску, так у ім яшчэ і абвяшчаецца «прыярытэт развiцця беларускай нацыянальнай культуры і прызнанне беларускай мовы адным з фактараў фарміравання нацыянальнага менталітэту», а адным з напрамкаў дзяржаўнай культурнай палітыкі вызначаецца «захаванне, развiццё, распаўсюджванне і ( або) папулярызацыя беларускай нацыянальнай культуры i мовы». Артыкул 69 Кодэкса называе беларускую асобнай ад іншых моў нематэрыяльнай гісторыка-культурнай каштоўнасцю. Цяжка ўявіць нешта падобнае ў заканадаўстве Швейцарыі.

Нават саўкова-дзяржаўны БРСМ не ўтрымаўся і пачаў касіць пад беларускамоўных патрыётаў у апошнія гады. Праўда выглядае ўсё «вырвіглазна».

Зараз пра беларускую нацыю. Адным з асноўных прынцыпаў дзейнасці беларускіх бібліятэк, калі хто не ведаў, з’яўляецца «садзейнiчанне Адраджэнню i развiццю культурных традыцый i захаванню каштоўнасцей беларускай нацыi, iншых нацыянальнасцяў, якiя пражываюць у краiне». Праз коску, але беларусы зноў вылучаныя асобна. А ўсё ў тым жа Кодэксе аб культуры ёсць цэлы артыкул 31 аб падтрымцы беларусаў замежжа ў сферы культуры. У ёй сказана, што Рэспубліка Беларусь спрыяе «правядзенню ў Рэспублікі Беларусь культурных мерапрыемстваў з удзелам беларусаў замежжа і ў краінах пражывання беларусаў замежжа», «аказванню практычнай дапамогі беларусам замежжа ў захаванні нацыянальна-культурнай ідэнтычнасці» (у тым ліку забеспячэнне «беларускамоўнымі выданнямі») , «азнаямленню беларусаў замежжа з беларускай нацыянальнай культурай, гісторыяй Беларусі і вывучэнню беларусамі замежжа беларускай мовы» і яшчэ шмат у чым. «Захаванне нацыянальна-культурнай ідэнтычнасці беларусаў замежжа» наогул выдзелена ў асобную задачу міжнароднага культурнага супрацоўніцтва.

ЗНЕШНЯЯ ПАЛІТЫКА

Але пакінем у баку культуру. У такія сферы дзяржаўнай дзейнасці, як знешняя палітыка і бяспека, пячорны нацыяналізм ужо сапраўды не пракрадзецца? Ды як бы не так. Закон «Аб зацвярджэнні асноўных напрамкаў унутранай і знешняй палітыкі Рэспублікі Беларусь» сярод асноўных задач знешняй палітыкі Рэспублікі Беларусь згадвае «садзейнічанне рэалізацыі нацыянальных, культурных і іншых правоў і законных інтарэсаў беларусаў замежжа». А адным з асноўных напрамкаў у сферы міжнароднай бяспекі з’яўляецца «стварэнне спрыяльных прававых і арганізацыйных умоў для беларусаў замежжа, а таксама членаў іх сем’яў, якія прынялі рашэнне вярнуцца ў Рэспубліку Беларусь на пастаяннае месца жыхарства». Акрамя таго, артыкул 5 Закона Рэспублікі Беларусь «Аб дэмаграфічнай бяспекі Рэспублікі Беларусь» адной з асноўных задач забеспячэння дэмаграфічнай бяспекі называе садзейнічанне добраахвотнаму вяртанню беларусаў на этнічную радзіму (па месцы нараджэння). Толькі згадкі Смаленска не хапае! Або вось выдатнае: у маі 2011 года якраз напярэдадні дэвальвацыі рубля Савет Міністраў прымае пастанову «Аб аказанні гуманітарнай дапамогі этнічным беларусам Кыргызскай Рэспублікі»: мука, пярлоўка, цукар, кансервы — усяго амаль на 14 тысяч даляраў па старым курсе. Сваіх ня здаем!

«БЕЛАРУСКАЯ КАРТА?»

Але гэта ўсё агульныя словы, а як наконт канкрэтных прывілеяў для прадстаўнікоў беларускай нацыянальнасці, накшталт славутай «карты паляка»? Нагадаем, айчынны Канстытуцыйны суд прызнаў польскі закон «Аб Карце паляка» супярэчыць міжнародным дакументам аб правах чалавека, а ў лютым 2012 года ў Беларусі ўступілі ў сілу папраўкі ў закон «Аб дзяржаўнай службе», якія забараняюць чыноўнікам атрымліваць і карыстацца дакументамі замежных дзяржаў, якія прадстаўляюць льготы і перавагі ў сувязі з нацыянальнай прыналежнасцю. Нядзіўна, што «карты беларуса» як фармальнага дакумента не існуе. Тым не менш, для замежных грамадзян, якія з’яўляюцца этнічнымі беларусамі, прадугледжаны спецыяльныя прывілеі.

У першую чаргу яны падаюцца ў сферы адукацыі. Артыкул 3 Кодэкса аб адукацыі гарантуе беларусам-замежнікам роўнае з грамадзянамі Беларусі права на адукацыю (ад пачатковага да другой вышэйшай) — для гэтага нават не патрабуецца пастаяннае пражыванне або статус бежанца. Неабходна толькі прад’явіць «дакументы, якія пацвярджаюць беларускую нацыянальнасць». І гэта яшчэ не ўсё. У адпаведнасці з артыкуламі 48 і 53 Закона «Аб прававым становішчы замежных грамадзян і асоб без грамадзянства ў Рэспубліцы Беларусь», самастойным падставай для атрымання дазволу як на часовае, так і на пастаяннае пражыванне ў Беларусі з’яўляецца прыналежнасць замежніка да беларусаў (асобам, ідэнтыфікуюць сябе як беларусы) ці іх нашчадкам. Для іх жа Законам «Аб грамадзянстве» дапускаецца скарачэнне альбо непрымяненне сямігадовага тэрміну пастаяннага пражывання, неабходнага для атрымання iншаземцам беларускага пашпарта. Адным словам, аб’ём прывілеяў у этнічных беларусаў у Беларусі куды менш, чым у ўладальнікаў «карты паляка» ў Польшчы, але ён як мінімум існуе.

У ВЫНІКУ

На жаль, на практыцы дзяржаўная палітыка толькі ў апошнія гады пачынае спрабаваць зымітаваць «мяккую беларусізацыю», якая на самой справе ідзе знізу, а не зверху. Застаецца мноства праблем, а дыскрымінацыя беларускае мовы абрастае новымі формамі, нават Курапаты спрабавалі забудаваць у чарговы раз.

Яскравы прыклад — «вайна за упакоўкі». Дзяржаўныя чыноўнікі ў саюзе з буйнымі экспарцёрамі проста знішчаюць родную мову на беларускіх таварах

Класік беларускай літаратуры Янка Купала ўклаў у вусны галоўнага героя п’есы «Тутэйшыя» Янкі Здольника наступныя словы: «Калісь амэрыканцы, змагаючыся з Англіяй за сваю незалежнасьць, напісалі на сваім сцягу несмяротныя словы:«Амэрыка для амэрыканцаў». I гэтя памагло: сягоння Амэрыка вольная. І мы павінныя пайсці па яе слядох і напісаць агністымі рунамі на сваім Сцягу: «Беларусь …»

Дэвіз абрываецца шматкроп’ем, таму некаторыя даследчыкі па аналогіі працягнулі яго як «Беларусь для беларусаў», што па цяперашніх часах гучыць дзіўнавата. Тым больш калі ўспомніць, што за тры гады да напісання п’есы ў сваім артыкуле «Незалежная дзяржава і яе народы» Купала казаў, што беларускі народ, як ніхто іншы падвяргаўся прыгнёту, пасля вызвалення ніколі сам не стане прыгнятальнікам, а ўсе нацыянальныя меншасці павінны атрымаць роўныя палітычныя правы і магчымасць развіваць сваю культуру і самабытнасць. Так што больш правільна было б сфармуляваць купалаўскі лозунг па-сучаснаму: «Беларусь мабыць быць беларускай!»

Аўтар — @marcinkievichПодпевая государственной пропаганде, многие «прогрессивные либералы» утверждают, что национализм остался в далёком прошлом. Упадок национальной культуры их совсем не пугает, а в качестве примера принято приводить Швейцарию – там ведь четыре государственных языка нисколько не угрожают независимости страны и не мешают швейцарцам оставаться швейцарцами! Но не нужно быть семи пядей во лбу, чтобы понять: с конфедерацией четырёх народов, насчитывающей не одно столетие и исторически не входящей ни в какие военно-политические блоки, у нашей страны мало общего.

Беларусь – государство, созданное в начале ХХ века беларуской нацией на своей этнической территории. Оно стоит в ряду типичных европейских национальных государств, таких как Польша, Испания, Италия и т.п. Для таких государств характерен особый статус титульной нации и государственная забота о национальном языке. Конечно, политические права предоставляются всем жителям страны, для чего предусмотрен институт гражданства. Но его автоматическое получение сконструировано таким образом, чтобы под него подпадало автохтонное население, то есть титульная нация страны и национальные меньшинства, исторически в ней проживающие и интегрированные в доминирующую национальную культуру. Для предотвращения «колонизации» своей территории некоторые страны (например, Латвия и Эстония) устанавливают наиболее выгодную для преобладающего этноса дату отсчёта. Прием в гражданство людей «со стороны» осуществляется в индивидуальном порядке лично Президентом и осложнен выполнением ряда условий, выполнение которых не гарантирует получение паспорта – как правило, отказ ничем не обосновывается и не может быть обжалован. Таким образом, институт гражданства – не что иное, как закамуфлированный, мягкий вариант этнического национализма.

КУЛЬТУРА

Самое интересное, что особое положение беларуской нации и языка, даже несмотря на длительную антинациональную политику властей, можно найти и в действующем законодательстве Беларуси. Начнем с языка. Кажется, что русский с беларуским у нас давно формально уравняли раз и навсегда. Но отдельные нормы говорят об обратном. Например, согласно статье 17 Закона «О наименованиях географических объектов» такие наименования присваиваются только на беларуском языке, а на русский лишь транслитерируются. Или вот статья 142 Кодекса о культуре обязывает вести реестр книжных памятников только на беларсском. Вообще весь Кодекс о культуре пронизан беларуским национализмом. Мало того, что он написан по-беларуски, так в нём ещё и провозглашается «прыярытэт развiцця беларускай нацыянальнай культуры і прызнанне беларускай мовы адным з фактараў фарміравання нацыянальнага менталітэту», а одним из направлений государственной культурной политики определяется «захаванне, развiццё, распаўсюджванне і (або) папулярызацыя беларускай нацыянальнай культуры i мовы». Статья 69 Кодекса называет беларуский отдельно от других языков нематериальной историко-культурной ценностью. Сложно представить что-то подобное в законодательстве Швейцарии.

Даже совково-государственный БРСМ не удержался, и начал косить под беларускоязычных патриотов в последние годы. Правда выглядит всё «вырвиглазно».

Теперь о беларуской нации. Одним из основных принципов деятельности беларуских библиотек, если кто не знал, является «садзейнiчанне адраджэнню i развiццю культурных традыцый i захаванню каштоўнасцей беларускай нацыi, iншых нацыянальнасцей, якiя пражываюць у краiне». Через запятую, но беларусы снова выделены отдельно. А всё в том же Кодексе о культуре есть целая статья 31 о поддержке беларусов зарубежья в сфере культуры. В ней сказано, что Республика Беларусь способствует «правядзенню ў Рэспубліцы Беларусь культурных мерапрыемстваў з удзелам беларусаў замежжа і ў краінах пражывання беларусаў замежжа», «аказанню практычнай дапамогі беларусам замежжа ў захаванні нацыянальна-культурнай ідэнтычнасці» (в том числе обеспечение «беларускамоўнымі выданнямі»), «азнаямленню беларусаў замежжа з беларускай нацыянальнай культурай, гісторыяй Беларусі і вывучэнню беларусамі замежжа беларускай мовы» и ещё много в чём. «Захаванне нацыянальна-культурнай ідэнтычнасці беларусаў замежжа» вообще выделено в отдельную задачу международного культурного сотрудничества.

Съезд беларусов мира

ВНЕШНЯЯ ПОЛИТИКА

Но оставим в покое культуру. В такие сферы государственной деятельности, как внешняя политика и безопасность, пещерный национализм уж точно не проникнет? Да как бы не так. Закон «Об утверждении основных направлений внутренней и внешней политики Республики Беларусь» среди основных задач внешней политики Республики Беларусь упоминает «содействие реализации национальных, культурных и иных прав и законных интересов беларусов зарубежья«. А одним из основных направлений в сфере международной безопасности является «создание благоприятных правовых и организационных условий для беларусов зарубежья, а также членов их семей, принявших решение вернуться в Республику Беларусь на постоянное место жительства«. Кроме того, статья 5 Закона Республики Беларусь «О демографической безопасности Республики Беларусь» одной из основных задач обеспечения демографической безопасности называет содействие добровольному возвращению беларусов на этническую родину (по месту рождения). Только упоминания Смоленска не хватает! Или вот прекрасное: в мае 2011 года как раз накануне девальвации рубля Совет Министров принимает Постановление «Об оказании гуманитарной помощи этническим беларусам Кыргызской Республики»: мука, перловка, сахар, консервы – всего почти на 14 тысяч долларов по старому курсу. Своих не сдаём!

Шествие беларусов на День Канады

«БЕЛАРУСКАЯ КАРТА»?

Но это всё общие слова, а как насчёт конкретных привилегий для представителей беларуской национальности, вроде пресловутой «карты поляка»? Напомним, отечественный Конституционный суд признал польский закон «О Карте поляка» противоречащим международным документам о правах человека, а в феврале 2012 года в Беларуси вступили в силу поправки в закон «О государственной службе», запрещающие чиновникам получать и пользоваться документами иностранных государств, предоставляющими льготы и преимущества в связи с национальной принадлежностью. Неудивительно, что «карты беларуса» как формального документа не существует. Тем не менее, для иностранных граждан, являющихся этническими беларусами, предусмотрены специальные привилегии.

В первую очередь они предоставляются в сфере образования. Статья 3 Кодекса об образовании гарантирует беларусам-иностранцам равное с гражданами Беларуси право на образование (от начального до второго высшего) – для этого даже не требуется постоянное проживание или статус беженца. Необходимо лишь предъявить «документы, подтверждающие беларускую национальность». И это ещё не всё. В соответствии со статьями 48 и 53 Закона «О правовом положении иностранных граждан и лиц без гражданства в Республике Беларусь», самостоятельным основанием для получения разрешения как на временное, так и на постоянное проживание в Беларуси является принадлежность иностранца к беларусам (лицам, идентифицирующим себя как беларусы) или их потомкам. Для них же Законом «О гражданстве» допускается сокращение либо неприменение семилетнего срока постоянного проживания, необходимого для получения иностранцем беларуского паспорта. Одним словом, объём привилегий у этнических беларусов в Беларуси куда меньше, чем у обладателей «карты поляка» в Польше, но он как минимум существует.

В ИТОГЕ

К сожалению, на практике государственная политика только в последние годы начинает пытаться иммитировать «мяккую беларусізацыю», которая на самом деле идёт снизу, а не сверху. Остаётся множество проблем, дискриминация беларуского языка обрастает новыми формами, даже Куропаты пытались застроить в очередной раз.

Яркий пример — «война за упаковки». Государственные чиновники в союзе с крупными экспортерами просто уничтожают родной язык на беларуских товарах

Классик беларуской литературы Янка Купала вложил в уста главного героя пьесы «Тутэйшыя» Янки Здольника следующие слова: «Калісь амэрыканцы, змагаючыся з Англіяй за сваю незалежнасць, напісалі на сваім сцягу несмяротныя словы: «Амэрыка для амэрыканцаў». I гэта памагло: сягоння Амэрыка вольная. Павінны пайсці і мы па яе слядох і напісаць агністымі рунамі на сваім сцягу: «Беларусь…»

Девиз обрывается многоточием, поэтому некоторые исследователи по аналогии продолжили его как «Беларусь для беларусаў», что по нынешним временам звучит диковато. Тем более если вспомнить, что за три года до написания пьесы в своей статье «Незалежная дзяржава і яе народы» Купала говорил, что беларуский народ, как никто другой подвергавшийся угнетению, после освобождения никогда сам не станет угнетателем, а все национальные меньшинства должны получить равные политические права и возможность развивать свою культуру и самобытность. Так что более правильно было бы сформулировать купаловский лозунг по-современному: «Беларусь мае быць беларускай!»

Автор — @marcinkievich